Qaummaarviit Nunavunmi Minguiqhivik

Nunavunmi Min’nguiqhirviit imaalu taijauhimajut nunat tunihijut ihuangitunik atuqhimajamingnik; kihimi tingmitikkut aullarnirmik ungahiktukkut najugaanut ilaulajut qajangnarniinnik. Pulaaqtut akhuuqhajaujut ilihimalugit inmingnun hapkununga qajangnautinun aulaqtinatik, imaalu upalungaijarlugit inmikkut. Ukiuqtaqtumi avatiit qajangnautiqaqtut inungnun hulaqutinun imaalu nakuuhivalaaqhutik kajumiittunnuamik. Ikiklijumiqtitijaangat ajungnautigijanganik talvani Min’nguiqhirviit najugaani, malikhautilugit Min’nguiqhirviit malikhautikhangit, qimainahuarlutinlu.

Tingmidjutit iluani Nunavunmi Aviktuqhimajut Min’nguiqhirviiit tunihijut ilanginik aniqhaaktangnikkut nuna imaalu anginiqhait hugadjat, kihimi pidjutiqaqtut qajangnautit ilaujut tingmijunun qujaginaq ungahiktunun najugaini. Aullaaqtun akhuurhaqtaujun munaritqulugin inmi qajangnaidjutikhanik. Qajagilutin upalungaijaijaangat ihivriudjutikharnik ajuiqhagianganik talvuuna nunalaani nunangit, hilalungni, uumajunik, unalu ajungnautiqaqtunik uqaudjiuniaqtun. Takunnaqtun qanuriniit iluani min’nguiqhirvingni, imarmi imaalu apqutini aalanguqtaaqtut qilamik; hila qanurinniat aallanguqtaaqtut; takuvakhutiklu huradjanik.

Nunarjuami Katimajiit hapkununga Avatiliqinikkut imaalu Pivallianikkut naunaijaqhimajut “aulajaaqtut” tingmidjutit imaa “pilugit ihagiagijait tadja pihimaitumik pijaarnirmik hivuniptingni kinguvaptingnun pijaangini inmi ihariagijatik.” Nunarjuami Aqinikkut Katimajiit naunaijaijut tapkua atuguminaqtumik tingmidjutit “munarinikkut tamainun ikajuutit imaa maniliungniq, inungmiunikkut, imaalu ihagiagijaujut havaktaujaaqtut pihimahimalugit pitquhikkut itquumanikkut, ihagiagijaujut idjuhiit havauhiit, huradjatigut aalatqiit, imaalu inuuhikkut ikajuutit auladjutit.”

Qilamik kangiqhidjutit ikajuutit qajangnaitumik imaalu atuguminaqtumik tingmidjutinik min’nguiqhirvingni piinarialgit pitqujaujunin imaalu kangiqhidjutinik nivingajut min’nguiqhirviptingni; hapkununga Kavamatkut Nunavunmi qaritaujaliqiviani imaalu aalat ikajuutit Min’nguiqhirvingni nunallaani; nunamingnin maligahanik, anguniaqtunin imaalu aalat nunallaani Inuit; imaalu amigaitut aalatqiit aalat aadjiliugutait imaalu qaritaujakkut ikajuutit. Pulaaqtut akhuuqhajaujut uqaqatigilugit hapkua ikajuutit pijaangini pidjutigijaangini qajangnaitumik imaalu itqaumanikkut atuqhimajamingnik, imaalu munagilugit Nunavunmi aalangajut idjuhiit imaalu pitquhikkut pidjutait.

Ukiuqtaqtumi avatiit qajangnautiqaqtut inungnun hulaqutinun imaalu nakuuhivalaaqhutik kajumiittunnuamik. Ikiklijumiqtitijaangat ajungnautigijanganik Min’nguiqhirviit avatiinun. Pulaaqtut pijariaqaqtut maliklugit min’nguiqhirviiit maligahait imaalu akhuuqhajaujut aniqujaujut.

Agidjavuhi min’nguiqhirvik imaalu pittiaqhugu nuna. Ikilijuumirlugu hulaqutit imaa maliklugit min’nguiqhirvikkut maligahait:

• Inuit pilaarutait anguniarlugit, iqaluit imaalu maniqamiitut min’nguiqhirvingmi munagijaulutik maligatigut. Ulapiqutailugit Inuit pitquhiit atuqtut min’nguiqhirvingmi.
• Tamaita nunakuut akhaluutit ahiruqtiqtait nuna. Aqulutit tikuaqtauhimajuni apqutini imaalu aturlugit akhaluutiqarviit najugait min’nguiqhirvingmi.
• Iqalukhiurnikkut laisiit pijariaqaqtut Inuinaungitut. Niuvirlugu laisit uvani Hugadjatigut Anguhiqijit, Avatiliqiyikkut Havagviani Iqalukhiuqtiniluunniit Tariunilu Kanatami, amigaitqijaujuni iqalukhiurnikkut lodges-ni, ulapqidjutini tamajanik, qaritaujaliqidjutinik ihuaqtuniklu niuvirvingni, kituniluunniit havagviinni Paliihimatkunni.
• Pittiarlugit hugadjat imaalu avatiit. Upauttaililutit nirjutinik qanuritkuvitliqaak. Qimaglugit ujaqqat, nauttiat, aalallu idjuhiit hunat paqitatit.
• Nanurnik nunarjuaptingni. Upalungaijarlutin nanurnik akuktauhimajunik. Qajagivaklutit, aullarnirmik havaqatigiiktunut imaalu maliktakhanik. Haniqpaniilvikhat nirilukaarviit halumavaklugillu ubluq tamaat. Uniudjutit nannut tautuktaujut nunamingni Hugadjatigut Anguhiqijit imaalu Nunavunmi Min’nguiqhirviiit havaktiit.
• Tangmaarvikhangit ihuaqtumik ungahiktilaarutikharnik talvanga ubluq tamaat atuqtakharnik najugainik pijaangat allanik Min’nguiqhirviit pulaaqtunik pijaangat ukuninga iglurpangnun.
• Pittiarlugit aalat min’nguiqhirvikkut atuqtut. Nipiquqtulugu mikiniqhamun.
• Pamirhirlugit ipitamik tigumidjutiqaqtun tiguvaglugit tamaita pamiqhaat annaqtainik.
• Igilugit iqqakut iqqakurvingni imaaluuniit anilutit.
• Aturlugit hilami min’nguiqhirvingmi, imaaluuniin min’nguiqhirvingni hilami quujaqturviqangitut, kumaujat Inuit annaqtainik.
• Ingilgaarnitat najugait munarijaujut maligatigut. Kahaguirlugin ingilraarnitatat najugait imaaluuniin titiraujaqhimajut. Uniudjutikkut ingilgaarnitatigut paqitijut hapkununga Aviktuqhimajuni Min’nguiqhirvikkut havagvianun.

Nunavut nanut nunarjuaq. Pijaangani pulaarutit qajangnaittuq uvvalu quvianaqtumik, ilitturihimalutit avatingnun, upalungaijarlugit takuhimajatit uvvalu unniudjutigilugit nannut tautuktaunnirumik uvvaluuniin hulaqutit hapkununga nunangni Huraadjatigut Annguhiqijiinun uvvalu Nunavunmi Minnguiqhiviit havaktiit.

Nannut atuqtaunginnarialik kituni humi ittut kihimi atuqtaunginnaqtuq hinaanit. Nunami Akhat takujaulaaqtut iluilikmi Nunavumi. Aullarahuaruvit Nunavunmi Min’nguiqhirviit ikiglitilaaqtatit qajangnarniinnik nanurnik qajagijarnik:

• Ajuiqharlugit ilingnik mikhaagun najugaanik upalungaijautini pihugiami.
• Havaktikhaqhiurlutik nunamingni maligahanik ilihimanikkut qanuq havaklugit nannungnik qanurinianik.
• Upalungaijariiqhimajut, naunaijaffaarlugit imaalu ilihimalugit hunat hulidjutikhat aalakiinun nannungnun tautuktait qanuriliugutait.
• Ilihimalugit humi nannut paqinaqtut aalakiini ukiumi. Pittaililugit tapkua nunat imaaluuniin qajagilugit tingmigaangamik.
• Qajagilutit imaalu qaujimalutit avatingnut. Angmaumajumik nuna, aturlutit qijujungnik qinirlugit hivunmut nanut. Takuguvit nanurmik un’ngahikkaluarlutin, hulinahuarlutin.
• Aullaarniq ubluni qaumajunun pittaililugillu humiilin kikliqaqtun tautukhimajun.
• Qun’ngiarlutit nanurnik naunaitkutikhanik imaatut itirvikhanik, kataktarviit, ubluummat, hitiit nattiitluuniit niqait.
• Upautitailijuhaujutit nirjutinik tuqqutauhaaqtunik. Nanuit hanianiiniaqtut.
• Tigumiarlugit niqit ikiani nanurnikluuniit puurnik tigumiarnaitumiklu niqinik titiraqhimajunikluuniit hakugiktumik naimadjutikharnik. Pilugit tamaita iqakut tangmaagiaqturlugit igitlugit ihuaqtumik. Apqutit iqakimaaluit pitjutaulat nanurnut imaaluniit hiniktaumavit.
• Ihumagilugit nanurnik tiglitirutit ukunatitut nipiquqtuhiutit unaluuniit pepper-mik kinirutikhaq.
• Uniudjutit nannut tautuktait imaaluuniin hulaqutit hapkununga nunamingni Hugadjatigut Anguhiqijit imaalu Nunavunmi Min’nguiqhirviiit havaktut.

Nunavunmi Min’nguiqhirviit titiraqtauhimajut “Nanuit Qajangnautit Nunavunmi Aviktuqhimajuni Min’nguiqhirviit”, uvani Qiqailruq 2007 imaalu havaktauhimajut piksasiuq “Nannut: Maliktakhaq Aanniqtailinikkut”, 27-minutes-mik piksasuuliuqhimajuq havaktauhimajuq havaqatigiplugit Min’nguiqhirviit Kanatami. Piksssuuliqhimajumik piqaqtunik akhurnaqtunik naunairutikharnik qanuq Inuit ikiklijumiqtitiniaqtun pidjutikharnik angujangnik, qanurlu ihuaqtumik kiudjutikharnik taimailiugumik nanurmik.

Inuit pilaarutait quviagilugit min’nguiqhirviiit imaalu ilaulutik pitquhikkut hulidjutini munagijaujut hapkunanga Nunavunmi Nunataarnikkut Angiqatigiigutimi (NA) imaalu Ataani Inuit Aktuani Ihuaqutitlu Angirutit ukununga Aviktuqhimajumi Min’nguiqhirviit Nunavut Nunataarviup Avikturnianni (IIBA). Ukua NA unalu IIBA munariblugit pilaarutait Inuit pijaangini aviktuqhimajumi min’nguiqhirviit anguniarviujut. Min’nguiqhirvikkut pulaaqtut pijariaqaqtut pittiarlugit hapkua pilaarutit, imaalu ihuaqtumik atugahanik pittailijaangani imaaluuniin hulaqutigilugit Inuit pitquhikkut hulidjutit.

Inuit pilaarutait iluani Aviktuqhimajut Min’nguiqhirviiit munagijaujut hapkunanga Nunavunmi Nunataarnikkut Angiqatigiigutimi (NA) imaalu Ataani Inuit Aktuani Ihuaqutitlu Angirutit ukununga Aviktuqhimajumi Min’nguiqhirviit Nunavut Nunataarviup Avikturnianni (IIBA). Ukua NA imaalu IIBA munariblugit pilaarutait Inuit aulahimaarlugu nuna aturniitigut anguniarniq, aulaarviit, hanaujaqtut, pijaarnikkut, imaalu aalat hulidjutit aviktuqhimajut min’nguiqhirviiit.

Inuit anguniangnikkut hulidjutit (anguniarniq, iqalukhiurniq imaalu katimajut) pijaaqtut havaktaulutik aviktuqhimajumi min’nguiqhirviiit, aulahimaarlutik pijaarlutik najugaini humi nutaat aviktuqhimajut min’nguiqhirviiit havaktaujaaqtut hivuniptingni.

Ukua NA imaalu IIBA tamangnik pijariaqaqtut tapkua Inuit imaalu GN-kut havaqatigiingnikkut upalungaijautit imaalu munagilugit nunat, imait, imaalu ikajuutit min’nguiqhirvingni. Ilauqatigiingnikkut upalungaijainiq imaalu munagidjutikkut havauhiit kitut kavamatkut, Inuit imaalu nunallaat havaqatigiiklutik piliugiangini imaalu atuliqtitlugit ihumaliurutit. Tapkuat Inuit Aktuani Ihuaqutitlu Angirutit (IIBA) atuqatigingni katutjiqatigingni parnaijainiq aulataunilu piplugit ukpirijaunit pinahuarnitlu atuqpiariangi atuttiaqtumik Inuit ilauni min’nguiqhirvik parnaijainiq aulataunilu ihumaliurniq, tamangni nunatagaujumi nunaliujurlu puqtunit. Nunavunmi Ilauqatigiingnikkut Upalungaijautit imaalu Munagidjutikkut Katimajiit (NJPMC) uqaudjijut haffumunga Nunavunmi-tamainun min’nguiqhirviiit pinahuarutit (IIBA Nakataa 13.1.1 d), imaalu Nunallaat Ilauqatigiingnikkut Upalungaijautit imaalu Munagidjutikkut Katimajiit (CJPMC), havaktut nunallaat aktilaangitigut, upalungaijautini imaalu munagiblugit min’nguiqhirviiit imaaluuniin haniani attautit hulaqutijut nunallaat (IIBA Nakataa 13.1.1 d).

Upalungaijarnikkut imaalu munagidjutikkut havauhiit malikhugit Nunavunmi Min’nguiqhirviiit pijaangini tapkua Inuit Qaujimajatuqangit (IQ) angijumik kangiqhipkarlugit ihumaliurutit havauhiit, imaalu pulaaqtut aturniit min’nguiqhirviiit, imaalu min’nguiqhirviiit pinahuarutait imaaluuniin pivallianikkut, ihuiguhuutiqangitut Inuit aturniitigut imaalu quviagilugit aviktuqhimajumi min’nguiqhirviiit.

Tamaita initurlituqat inait Nunavunmi hapummijaujut malikhugit tapkuat Nunavut Initurlituqat Nunalituqaliqutitlu Inait Maligait, tapkuat pittailini angiqtauhimaittut aktuanit. Nuuttaililugit uvaluuniin unguvarlugit ujaqqat, hauniit, uvaluuniin qungiangnikkut, uvalu uniudjutigilugit nutaat ingilraangnitat paqitijut hapkununga Kavamatkunun Nunavunmi.

Amiriniganik Nunavumi igilraaqnitaliqijutit igilraaniklu piqutiqaqtunik inuujuhiqmi atuqniqatiaqtuq atuqaarumayaat Kavamat Nunavumi (GN), havaaqlu havaariyauyuq Kavamanit Kanatami. Ilagani Nunavumi Maligaqyuap, maliruagakhat amiriyaagani, munariagani ilipqamayaaganilu igilraaqnitaliqijutit igilraaniklu piqutiqaqtunik inigiyauyut maliruakhaqaqtut ilagani ataniqtuutaani GN-kuni Ministauyup Pitquhiliqijikkut (C&H); ilituqhaqniganik, atuqniginik, tiitraqniginik naunaiyaqniginiklu igilraaqnitaliqijutit igilraaniklu piqutiqaqtunik inigiyauyunik naunaipkutiqaqviilu pijutauyariaqaqtut ilituqhainiqmi piyunautinik. GN-kut Havagviat Pitquhiliqijikkut pijariaqaqtut Nunavunmi Ingilraarnitat Najugait Naunaitkutit laisikhamik tautukhugit hivuani titiraqtauhimajut naunaitkutait; imaalu Ingilraarnitanik imaalu Ujaranguqhimajunik Laisit (Atautimiuyut 1 imaaluuniin Atautimiuyut 2) qaujihainirmik havaakhat imaalu naunaijainikkut havauhiit.

Atautimiuyut 1 piyunautit agirutauyut titirariagani talvatuaq igilraaqnitaliqijutit igilraaniklu piqutiqaqtunik inigiyauyunik, ihuaqhaqniganiklu inikhamik nunauyamik, nalunaiyariagani inikhap nunauyami humiiniganik, nahautaaniklu, qanuriniganik humiiniginiklu ihumagiyauluaqtut talvani ihivriugakhat. Atautimiuyut 1-mi piyunautit piquigitut katitiqniganik igilraaqnitanik piqutinik.

Atautimiuyut 2-mi piyunaut agirutauyuq titirariagani igilraaqnitaliqijutit igilraaniklu piqutiqaqtunik inikhanik ilagani algakvikni ahivaiviuyuniluniit igilraaqnitanik piqutinik ihivriugakhanikluniit. Ukua piyunautit tuniyauluaqpaktut ayugitunik ilaulaaqtunik igilraaqnitaliqijutiliqiyinit igilraaniklu piqutiqaqtunik.

Ilaliutihimajut kangiqhidjutit paqinaqtut uvani Pitquhiliqijikkut havagviat Maliktakhait Uuktuqtunun uvalu Piqaqtut Nunavunmi Aviktuqhimajumi Ingilraarnitanik imaalu Ujaranguqhimajunik Laisit.

Havagviat Pitquhiliqijikkut munarivaktaillu taamna Havaktuliqijitkut Aulajuittuq Atugakhaq naunaittumik taapkuat ingilraarnittangnik ihivriuqhidjutikhanik qaujihaidjutikhanigluuniit inungnik aulladjukhanik imaaluuniit pidjutiqaqtunik tamajanik havaktauniaqtun ihuaqtumik qajangnaqtunik Nunavunmiunut ukpirijainnik, ihuaqtunik nalunaqtuniglu maliqatijakhainnik, imaalu maliqajunik tamainnik maliruagakhanik, maliqajakhainnik, imaalu katimarjuaqtunut.

Ingilraarnitat uvalu/uvaluuniin ujaranguqhimajut najugait uvaluuniin titiraujaqhimajut paqinaqtut aviktuqhimajumi min’nguiqhirvingmi, pitqujaujut kahagaqtaungitlutik, nuutiqhimaittumik uvaluuniin unguvaqtailugit ujaqqat, hauniit, uvaluuniin titiraujaqhimajut, uvalu qilamik unniqtaujukhat paqitijut hapkununga GN-kunun.

Havauhikhait tamaita qungiaqtaunikkut ilitugijut aadjikiiktut; nalvaaqhijukhat ilitugipkaktaujukhat talvunga Nunaptingni Initurlituqat Havagvianun, ilaujut naunairutiqaqtun pigiaqaqtun, imaatun ituq:

• Atia inuup(t) kitut paqitijut qungiaqtaujunik
• Ublua nalvaaqtauningani
• Humi nalvaaqhijangat (GPS tutqikhainiaqtun) pigiaqagumik.
• Piksat piinariaqaqat
• Quyaginaq aalat ihuaqtut kangiqhidjutit

Pitquhiliqijikkut Havagviat kiuniaqtait ajuqhautit uvalu tunihilutik pitquidjutinik/hulidjutinik.

Inuit Ilitquhiinik Tigumiaqti piqaqtut pigahunik naunaitunik kangiqhidjutikhanik makpiraarnik igilraarnitanik Nunavumi qahaktunik qaritaujami (http://www.ihti.ca/eng/iht-proj-guide-booklets.html):

• Makpiraannuaq Ukiuqtaqtumi Nunallaani;
• Makpiraannuat hapkununga Ukiuqtaqtumi Ilitquhiitigut Havaktit;
• Makpiraaq hapkununga Ukiuqtaqtumi Ilihaqtunun.

Min’nguiqhirviit tunihijut akhut ihumakkut atadjutinik nunamun. Inikhat tapkua uqaqtut “katjarnaaq” – uvanga iluaniitunga uvani piniqtumi uvalu taijauhimajumik najugamni, paqitijunga, aihimajunga. angiqhigiami min’nguiqhirvivut, atuqtakhavut.
Naalaktkhaujugut nunamik.

Nunavut, “nunakput”, naunaijaqhimajuq inungnin uvalu nunainin. Ukiuqtaqtumi ukiuqtaqtumit piksaliuqhimajut angijumik inikhanik ihulitpallaangittuniklu, hiliktilaanganik, hikumik-qaujimajuq ignirnik, nunanik tariurniklu higjanik, piqaqattaqhutiklu pitquhiqaqtunik pitquhiinnik atuqtauhimaaqtut ublumi.

“Katjaqnaaq”, ikpiguhunguyuq tautuktauyuq, tautuktittiyuq ikpiguhungnirmik atadjutihimalutiklu talvunga nunamun piniqpiaqhunni anginiqaqtalu. Niblirnikkut agalaaq, kangiqhidjuta “ah – quviahuktunga hammani, Ilauhimayunga hunamun.” Quviahuktunga naunaitkut, kangiqhidjuta “oh, piniqpiaqtunnuniqtuq nuna!” Qanuqtun atuqtaugumi, atadjutigiyauyuq kimut avatingmini ihumaluugiaqhaqangittuq kangiqhittiavikhaqaqtutun ittunilu.

Tamna Min’nguiqhirviit imaalu Nunait Upaktaurannginnaqtut havagvia Nunavut Kavamangit havaqatiginiaqtait Nunavunmiutat ilitarijangat munarijangatlu ukuat anginiqaqtun hanigaingit aviktuqhimajumi min’nguiqhirviit nunait upaktaurannginnaqtut, ilituridjutikharnik taima naunairutiqaqtun amigaitunik hunavalungnik najugakharnik tautuktujaarutikharnik, najugaingit pauwaktuutikharnik, najugaingitlu quviahuutikharnik pitquhiptingnik nanminigijaptingniklu ilitquhiptingnik.

Ukiuqtaqtumi, ihumagijauninga min’nguiqhirviit imaalu nunait upaktaurannginnaqtut aalangajuq. Pidjutiqaqtuq amigaitunik alrujaqtuutinik uvalu maniqqami pinirniringitanik uvalu auladjutikhangit, imaatut qujagijaujut ahiagut. Nunavunmi, taijauhimajut nunait upaktaurannginnaqtut anguniarviujut imaaluuniit iqalukhiurviuplutik, nakuujut tangmarvikhait najugait,imaalu katilvigivakhimajait Inuit taimanimit, uvaluuniin najugait anginiqhait.